In de september editie van het ‘Eigen Huis Magazine’ van Vereniging Eigen Huis van de maand september lees je het artikel: ‘Aardgasvrije wijken: communicatie is het sleutelwoord’. Maud van Etten, inwoner van Terheijden komt aan het woord. Hoe staat zij tegenover het aardgasvrij maken van Terheijden en haar eigen woning? Wat vindt ze van het Traais Energie Collectief en de communicatie rondom de plannen voor een warmtenet in haar dorp? Je leest het artikel hieronder.
Sinds 2018 zijn verschillende gemeente aan de slag gegaan om wijken aardgasvrij te maken. Een ingewikkeld en tijdrovend proces, waarbij de besluiten letterlijk achter de voordeur worden genomen.
“We zitten midden in een leerproces” zegt Jos van Dalen, directeur Programma Aardgasvrije Wijken. “Toen we in 2018 met de wijkgerichte aanpak begonnen, was er eigenlijk nog veel onduidelijk en hadden we nooit gedacht dat het zo’n arbeidsintensief project zou worden.”
De directe aanleiding voor de proeftuinwijken, zoals de Aardgasvrije wijken ook wel genoemd worden is het Klimaatakkoord. Daarin staat dat in het jaar 2050 alle wijken in Nederland van het aardgas af moet zijn. Op dit moment zijn er zesenveertig proefwijken die hiervoor een rijksbijdrage ontvangen. De meeste van deze wijken kozen voor het aanleggen van een hogetemperatuur warmtenet. Dit is een ondergronds buizennetwerk waardoor warm water stroomt. Met dit water kun je huizen en douche-en kraanwater verwarmen. Sinds 2 juli kunnen de laatste gemeenten die mee willen doen aan het programma zich aanmelden bij het kabinet.
Met bloed, zweet en tranen
Gemeente Purmerend is als één van de eerste aan de slag gegaan. 92% van de eerste 100 woningen is van het aardgas af. “Een groot succes, wat ons bloed, zweet en tranen heeft gekost,” vertelt Jaspert Verplanke programmamanager Duurzaamheid. “We begonnen heel frivool, van nou we gaan dit klusje eens even klaren. Niet wetende wat voor issues we allemaal tegen zouden komen. We leerden al snel dat het heel veel tijd kost om bewoners mee te nemen op weg naar de Aardgasvrije wereld. Je moet ze alles uitleggen en overtuigen en dit gaat niet altijd van een leien dakje. We zijn als gemeente echt een burenrelatie aangegaan met de mensen. Doordat ze ons kennen, ons altijd kunnen bereiken en we naar ze luisteren, zij we zover gekomen. Nu kunnen we door naar de volgende fase en is scherp blijven belangrijk. Ook in onze samenwerking met andere partijen, zoals netbeheerder Liander en Stadsverwarming Purmerend. Zij stellen hun eigen belangen nog weleens boven die van de bewoners en dat is niet de bedoeling.”
Plaatselijk niet populair
Om huizen aardgasvrij te maken, gaan hele buurten op de schop. Straten liggen wekenlang open en ook in de woningen zelf moet een hoop gebeuren. Hier zijn niet alle bewoners even blij mee, merkt Ton Spek, wethouder van de gemeente Sliedrecht. Deze gemeente wil zo’n vijfhonderd woningen aardgasvrij maken. “De energietransitie raakt onze bewoners echt achter de voordeur. We komen binnen, vervangen de gasketel, de meter, leggen andere leidingen aan. Dit geeft veel overlast en dat is niet mis. Daarom gaan we echt huis voor huis langs om met mensen te praten en de situatie te bekijken. Hier leren we veel van en dit delen we ook met andere gemeenten en het kabinet. Maar daar hebben de mensen waar het nu om gaat nog weinig aan. Ik zeg wel eens: ‘Ik ben in het land meer populair met deze plannen dan in mijn eigen dorp’, aldus Spek”.
“Wij zijn inderdaad heel blij met deze ervaringen” laat directeur van Dalen weten. “Juist omdat we nu weten hoe ingewikkeld het proces is, zorgen we ervoor dat we kritischer kijken naar de subsidieaanvragen die erbinnen komen. We willen nu eerst een duidelijk participatieplan zien, waarbij gemeenten van tevoren met de bewoners in gesprek zijn gegaan. Daarbij moeten de gemeenten duidelijkheid geven wat ze precies gaan doen en hoeveel het de bewoners gaat kosten. Anders ontstaat er onrust en onzekerheid. Wat leidt tot ontevredenheid.”
“Daarom vertellen wij de mensen eigenlijk niet zoveel meer over het warmtenet,” zegt Verplanke. “Het is er en je kan er gebruik van maken. We sluiten je voor niets aan. Het is gratis. Doe je niet mee? Dat is ook prima, maar dan moet je het in de toekomst allemaal zelf gaan bekostigen. Dat is eigenlijk onze kernboodschap geworden, niets meer niets minder.”
Initiatief vanuit de bewoners
Terheijden pakt het anders aan. Hier kwamen enkele bewoners via het Traais Energie Collectief (TEC) zélf met het idee om het dorp energieneutraal te maken. “Als overheid zouden wij in een wijk met veel verschillende, vaak oudere woningen niet zo snel voor een warmtenet kiezen, maar omdat het initiatief van de bewoners komt gaan we ervoor, vertelt wethouder Jürgen Vissers. “Wij hebben de Rijksbijdrage samen met TEC bij het kabinet aangevraagd, maar voor de rest is het vooral aan de bewoners zelf. Hierdoor is er nauwelijks weerstand en ligt het draagvlak hoog. We proberen de inbreng van de overheid zo klein mogelijk te houden en sluiten alleen aan als het echt nodig is. Dat maakt dit project echt uniek! “Onze insteek is om de energiepuzzel te leggen in Terheijden en het dorp energieneutraal te maken, vertelt Sander Lodewikus, projectmanager aanleg Traais Warmtenetwerk van TEC. Zo willen we met een eigen windmolen en hopelijk in de toekomst via een zonneweide het dorp zelfvoorzienend maken met stroom en warmte. Wanneer hier winst uit voortvloeit gaat dit terug naar de bewoners. De energierekening kan hiermee omlaag, maar wij hopen dat de bewoners ervoor kiezen om met dit geld ons dorp nog mooier en sterker te maken.”
In het dorp ligt nu zo’n 1,5 kilometer aan buizen en daar komt dit najaar nog 800 meter bij. Voorjaar 2022 wil TEC echt warmte gaan leveren. “We communiceren ontzettend veel met de bewoners over onze plannen. We gaan bij ze langs met een Traais lekkernij en inventariseren hoe de woning kan worden aangesloten op het warmtenet. Ook organiseren we regelmatig bijeenkomsten om de inwoners te informeren over onze zon-, wind- en warmteprojecten, maar het wordt tijd dat we nu echt gaan draaien. Helaas worden we geremd door verschillende factoren, zoals de stagnatie van de bouw van een nieuwbouwwijk en een conflict over het zonnepark waardoor het allemaal wat langer duurt dan gepland. Dit is vervelend, want je merkt dat mensen onrustig worden. Ze willen resultaat zien. En dat kan volgend jaar, dan draait de windmolen.”
Naast leren ook ondersteunen
Binnen de politiek is er veel discussie over de proeftuinwijken. Het duurt te lang en er zijn nog veel te weinig woningen aardgasvrij. Jos van Dalen is het hier niet mee eens. “Het gaat juist goed. Door alle problemen en succesverhalen vanuit de gemeenten wordt alles alleen maar duidelijker. Het is nu eenmaal geen Appeltje-eitje. Je hebt te maken met mensen en hun woningen. Het maken van de verbinding kost veel meer tijd dan we dachten. Daarom is het ook belangrijk dat we de proeftuinen van A tot Z monitoren. Ik ben ervan overtuigd dat er over vijf jaar een aantal aardgasvrij wijken zijn, die als voorbeeld kunnen dienen voor de rest van Nederland. Wijken waarvan de inwoners eerst sceptisch waren, maar nu toch heel blij zijn met de nieuwe oplossing. Daarnaast moeten we onze opties vergroten door niet alleen wijk voor wijk aan het werk te gaan, maar ook stapsgewijs. Door bijvoorbeeld eerst te kiezen voor isolatie of een warmtepomp en dan verder uit te breiden. Hiervoor moet het nieuwe kabinet naast het leren ook ondersteunen. En er moeten instrumenten komen om de transitie betaalbaar te maken en te houden. Alleen dan kan je de gewenste opschaling ook werkelijk realiseren.”
De Sliedrechtse wethouder Spek is het hier roerend mee eens: “Het is prima dat wij als gemeenten deze taak uit moeten voeren. Wij staan immers het dichtste bij onze bewoners, maar wij kunnen dit niet alleen. We zijn veel geld en mankracht kwijt aan de energietransitie en om dit in de toekomst vol te houden, is er echt extra subsidie nodig.”
De realist
Marcel (51 jaar) en Ellen (49 jaar) van den Nieuwen Amstel wonen in de wijk Overwhere-Zuid in Purmerend.
“Toen we drie jaar geleden hoorden dat onze wijk van het aardgas af zou gaan waren we eerst heel erg negatief. Het werd ons toch min of meer opgelegd. Maar onze mening veranderde na verschillende bijeenkomsten van de gemeente en na gesprekken met de buurt. De overheid verplicht ons nu eenmaal om van het gas af te gaan en de gasprijs wordt in de toekomst steeds duurder. Daarbij zou alles vergoed worden van kookplaat tot pannen aan toe, dus waarom zouden we niet meedoen? De straat heeft bij ons zo’n twee maanden opengelegen, maar dit kwam ook doordat de gemeente meteen het wegennet en het riool aanpakte. En doordat netbeheerder Liander niet mee wilde werken. Bij sommige huizen is de tuin zelfs twee keer over hoop gehaald, omdat Liander het niet nodig vond om de toenmalige gaskabel er meteen uit te halen. Dit was heel erg vervelend en zorgde voor veel frustratie. De gemeente dacht daarentegen goed mee en bij problemen kwamen ze langs. Wij wilden de warmteketel niet boven plaatsen, maar beneden in de meterkast. Hiervoor waren extra aanpassingen nodig, maar dit was geen enkel probleem. Natuurlijk gaf het in huis wel veel rompslomp, zo moesten er nieuwe leidingen, aansluitingen en groepenkasten komen, maar dit is allemaal netjes gedaan. Voor optimaal rendement van het warmtenet isoleerden wij zelf ons dak en de vloer en legden we zonnepanelen op ons dak. Zo ging ons huis van energielabel A naar F, waardoor we de warmte in de winter goed binnenhouden. We huren de warmteketel, waardoor we nooit meer zorgen hebben als hij stuk gaat.”
De pessimist
Bert Vonk 59 jaar woont in de wijk de Grienden in Sliedrecht
“Ik geloof niet dat we het in Nederland voor elkaar krijgen om in 2050 van het aardgas af zijn. De gemeente heeft grootse plannen maar vergeet dat hier veel ouderen wonen die helemaal die helemaal niet zitten de wachten op al dat gedoe. Zelf wil ik onafhankelijk zijn. Dit is allemaal leuk bedacht, maar ik bepaal zelf hoe en wat ik doe. Als er dan wat fout gaat dan heb ik het ook zelf gedaan. Mijn woning is al ontzettend duurzaam. Ik kook al jaren All-electric, er liggen zonnepanelen op mijn dak, mijn huis is volledig geïsoleerd en ik heb een warmtepomp. Om dit allemaal voor elkaar te krijgen moest ik mijn hele huis aanpassen en daar hoor je de overheid niet over. Mijn stoppenkast zit vol met extra groepen en op de zolder staan nu een grote ketel een warmtewisselaar. Daar moet maar ruimte voor zijn in je woning en daarnaast kost het wel 50 tot 60.000 euro als je een woning helemaal aardig vrij wilt maken. Zeker als het een hele oude woning is. Dat kunnen mensen nooit zelf ophoesten. Hier verderop zijn er al meerdere huurflats aangesloten op het warmtenet. Op de parkeerplaats staat een hele installatie die het water op moet warmen. Wanneer je alle woningen over wilt laten gaan, moeten er dus ook meer van dit soort units komen en meer leidingen waardoor het warme water stroomt. Door deze leidingen gaat een hoop warmte verloren en wie gaat dat verlies betalen? Daar denkt volgens mij niemand over na.
De optimist
Maud van Etten (41 jaar), woont in Terheijden
“Drie jaar geleden werd het me via puzzelstukjes van het Traais Energie Collectief (TEC) duidelijk dat mijn dorp de ambitie koestert om energieneutraal te worden. Aangezien dit volledig vanuit de bewoners zelf kwam, sprak mij dit ontzettend aan en besloot ik voor 15 euro per jaar lid te worden. Hierdoor mag ik meepraten over de toekomst en financiën van het collectief. Voor mij als relatief nieuwe bewoner is de saamhorigheid in een gezamenlijke aanpak een belangrijke reden om mee te doen en mijn woning ook aan te sluiten. Ik vind het een mooi idee dat wanneer we onze eigen stroom en warmte opwekken en hiermee winst maken, we met dit geld samen het dorp nog mooier kunnen maken. Bijvoorbeeld door extra bankjes of meer aandacht voor de historie in het landschap aan te brengen. Ik ben iemand die bijhoudt wat TEC doet, zodat ik op de hoogte ben. Laatst was er bijvoorbeeld een strandfeest bij de ‘Energiebrouwerij’, waar alle bestuursleden en vrijwilligers aanwezig waren om al je vragen te beantwoorden. Er is bij mij thuis al een bezoek afgelegd door experts van TEC om te bekijken hoe mijn huis kan worden aangesloten en ik ben als het goed is volgend jaar aan de beurt. De CV-ketel wordt dan vervangen. Als ik 100% gasvrij wil zijn, moet ik over gaan op elektrisch koken. Dit hoeft echter niet meteen omdat TEC je de keuze geeft om dit nog even uit te stellen. Je wordt dan wel aangesloten voor je verwarming, maar je mag nog eventjes op transitiegas blijven koken. Dit geeft wat extra ademruimte. Hoewel de intentie natuurlijk is dat we allemaal echt van het gas af gaan.”