Het Traais Energie Collectief doet mee met de pilot van de Gemeente Drimmelen ‘Thuis Energie Besparen Doe Je Zo’. Doel van de pilot is huiseigenaren anders naar hun eigen woning te laten kijken. Leer eerst je woning kennen en bekijk vervolgens welke maatregel of oplossing geschikt is om je huis te verduurzamen.
Op de oproep van de gemeente, om je op te geven als voorbeeldwoning, hebben veel inwoners gereageerd. In Terheijden hebben we vijf woningen geselecteerd. Na het uitvoeren van een uitgebreide nulmeting met luchtdichtheidstest maken we met de bewoner een plan. Samen bekijken we hoe het verduurzamen van de woning de komende jaren stap voor stap uitgevoerd kan worden. Vrijdag 20 november is de nulmeting uitgevoerd in een woning aan de Vlasweel. De aanbevelingen voor de woning (en misschien ook voor jouw woning) lees je hier.
Een hele wijk met (vrijwel) identieke woningen uit midden jaren 1970. Kenmerkend is de vast gebouwde schuur waar het dak boven doorloopt. Deze schuur is vaak (deels) in gebruik genomen als woonruimte (hal, keuken, toilet en boven een stuk extra badkamer). Deze woningen hebben een open trap in de woonkamer die naar de overloop en zolder gaat.
Ik bezocht een woning met een gasverbruik van 600 m3 per jaar (waar je eerder 2.000 m3 zou verwachten). In dit blog leg ik uit wat ik zag, ontdekte en welke kansen ik zie om deze woning, en daarmee deze hele wijk, veel minder energie te laten gebruiken door het aanstaande onderhoud slim uit te voeren.
De schil
De woningen hebben betonnen vloeren zonder kruipruimte. Eenvoudig na isoleren is dus niet mogelijk. Een echte verbetering wordt hier ooit vloerverwarming aanleggen, het liefst door de dekvloer te verwijderen, een dun laagje isolatie en dan vloerverwarming maar dat is dan onderdeel van een grote renovatie gericht op comfortverbetering.
Veel woningeigenaren hebben de inmiddels 50 jaar oude kozijnen al vervangen. De bezochte woning had een niet geïsoleerde aluminium schuifpui met 1e generatie thermopane (dubbelglas zonder isolerend gas of warmte reflecterende lagen). HR++ glas isoleert zo’n drie keer beter en gezien de grote hoeveelheid glas loont zich dat de moeite.
Boven waren alle kozijnen al vervangen door kunststof met HR++ glas. Op zolder voelde het fris. De dakconstructie bestaat uit Opstalan platen (spaanplaat met een heel klein beetje isolatie aan de buitenkant. De niet geïsoleerde spouw is 7 cm groot en kan daardoor prima na-geïsoleerd worden tot een Rc-waarde van rond de 2,5. Vooral de zijgevel is hier interessant want de achtergevel bestaat bijna helemaal uit glas en heeft dus weinig voordeel van isoleren.
De Installaties
Deze woning heeft een nieuwe gasketel, een convectorput in de woonkamer onder de schuifpui en een grote hele dikke radiator. De woning is goed te warm te krijgen. De ketel stond ingesteld op 90 graden aanvoer en 30 kW thermisch vermogen. Beide waardes zijn de fabrieksinstellingen. Deze ketel kan perfect ingesteld worden op de echte warmtevraag van de woning en kan de bewoner in stappen laten ervaren hoe de woning het met bijvoorbeeld een eigen warmtepomp of een laagtemperatuur warmtenet gaat doen. Omdat deze woning een modulerende thermostaat heeft die zelf de aanvoertemperatuur verlaagt is de meeste winst te halen door het vermogen in te stellen op de daadwerkelijke warmtebehoefte. Je kan het vermogen in stapjes van 5 kW verlagen tot het punt dat de woning net niet meer goed warm wordt (en dan natuurlijk weer verhogen)
In de keuken was een close-in boiler aangesloten op de warme tapwaterleiding. Maar omdat het meer dan een minuut duurt voor er warm water van zolder de boiler in stroomt (te voelen door je hand op de aanvoerleiding te leggen en dan de warme kraan aan te zetten) leidt dit er in de praktijk toe dat de ketel elke keer voor niets brandt als de close-in boiler warm water geeft. Ondanks dat de ketel een “hot-fill”-variant was is het hier energetisch verstandiger de close-in op de koude leiding aan te sluiten. De ketel gaat dan nooit meer aan voor keukenwater.
De vondst van deze woning
De bewoner van deze woning heeft op de overloop een behoorlijk luchtdichte schuifdeur waarmee de woonkamer afgesloten kan worden van de rest van het huis. Deze schuift heen en weer tussen de trap naar zolder en de trap naar de woonkamer. Dat werkte dermate goed dat het de bewoner lukt uitsluitend de woonkamer te verwarmen. waardoor je de woning “energetische gezien” bijna als een 1 laags appartement kunt beschouwen, en daarvan weten we dat ze vaak erg weinig energie gebruiken.
Ventilatie
De energietransitie van Nederland is eerder een Ventilatiewissel dan een Warmtewissel en ook in deze woning was dat weer goed zichtbaar. De woning wordt geventileerd met een zogenaamde Mechanische Ventilatie (MV)-box. Hierdoor wordt, als dat apparaat gebruikt wordt, warme gebruikte lucht uit de woning geblazen en via roosters boven ramen komt dan verse koude lucht binnen. Op de laagste stand was er geen luchtverversing meetbaar en op standen 2 en drie maakte het apparaat vrij veel lawaai. Hij wordt dus alleen tijdens het koken en douchen gebruikt.
Wat de woningen zo interessant maakt is dat er in de schuur/aanbouw ontzettend veel ruimte is voor een echt ventilatiesysteem met warmteterugwinning. Het verbouwwerk bestaat uit 1 verlaagd plafond in de WC, een gat in de muur naar de woonkamer en een extra dakdoorvoer. Daarmee wordt de ventilatiesituatie van een zware onvoldoende naar een ruime voldoende getild zonder dat het een vermogen hoeft te kosten. De woning is daarmee qua binnenluchtkwaliteit op het niveau Anno 2020.
Kierenjacht
Als er goed geventileerd wordt kan er daarna op kierenjacht gegaan worden. We hebben hier kleur bekend als inzichtbrengers: Nederland ventileert nu al niet goed en door op kierenjacht te gaan wordt dat nog erger. We zeggen daarom “eerst de ventilatie fixen en dan mogen alle kieren dicht”. Een alternatief is om luchtkwaliteitsmeters te plaatsen, op kierenjacht gaan en pas actie ondernemen op ventilatievlak als je zelf de conclusie trekt dat het zo echt niet langer kan. De keuze is reuze.
Om de kieren op te sporen voerden we een blowerdoortest met infraroodscan en rooktest uit.
De gemeten luchtdichtheid bedroeg 4.3 Air Changes per Hour (ACH) bij windkracht 5 (50 pascal onderdruk). Dit wil zeggen dat als het waait elk uur 4x alle lucht in de woning ververst wordt (gemiddeld, inpandige afgesloten ruimten kunnen best helemaal niet ververst worden). We streven naar waardes onder de twee, maar eigenlijk wil je het zo goed krijgen als kan want elke kier is een energielek. Hieronder de Duitse tabel met luchtdichtheidswaarden (in Nederland meten we bij windkracht 1, dat is weinig zinvol want wie wil er nou weten hoe luchtdicht zijn huis is als het windstil is).
Vervolgens gingen we op kierenjacht en met schilderstape plakten we de gevonden kieren dicht om te ontdekken hoe goed de luchtdichtheid kan worden met wat TLC-kluswerk. Dit waren de gevonden kieren en hoe de luchtdichtheid verbeterde:
● Deur naar de berging (3.65 ACH)
● Keukendeur (3.55 ACH)
● Slaapkamerkozijn voor (3.5 ACH)
● Kleine slaapkamer (3.45 ACH)
En vervolgens plakte ik de schuifdeur van de overloop op zolder dicht waarmee de helft van het dak geen rol meer speelde : 2.46 ACH (* niet de woonoppervlakte en woonvolume aangepast, dus aanname dat bij dakrenovatie de boel echt luchtdicht wordt gemaakt)
Daar hebben we dus gelijk de eerste kluslijst! Professionele kaderdichting, valdorpels en sloten na-stellen voor een prima resultaat.
Onderhoud
De aluminium schuifpui met standaard dubbel glas is HET warmtelek van deze woning. Samen met het vaste raam (ook dubbel glas ) adviseer ik ze heel hoog op de onderhoudslijst te zetten. Het gaat heel veel energie besparen maar belangrijker nog, er is geen koudeval meer van het glas en het koude metaal waardoor de lucht veel minder gaat stromen in de kamer waardoor het comfort-issue “koude voeten door tocht” opgelost wordt.
De badkamer
Omdat de badkamer deels boven de schuur ligt is er een prachtige kans om een douchewater warmtewisselaar ONDER de badkamer te plaatsen als de badkamer gerenoveerd wordt. Hiermee kan een fors deel van de warmte die via het putje wegloopt teruggewonnen worden.
Het dak isoleren
We zagen al dat voor deze bewoner de warmte beneden houden tot spectaculaire energieprestaties leidde. Het dak isoleren gaat hier nu (dus) zo goed als geen verdere besparing opleveren. Als de woning ooit bewoond gaat worden door een groter gezin en alle ruimtes gaan verwarmd worden dan zou het (op het verkoopmoment) prima te doen zijn de zolder energetisch heel erg te verbeteren door eerst alle kieren goed te dichten en daarna (met biologisch) isolatiemateriaal binnen te isoleren.
Dit na-isoleren is een hele operatie die het best gedaan kan worden als de zolder leeg is. Dan moeten eerst de kieren professioneel gedicht worden waarna er zo’n 17cm binnen isolatie past die met een intelligente dampremmer aangebracht moet worden. Dit is een technisch moeilijk uitvoerbare klus die je niet eventjes zelf kunt doen omdat er bij fouten ernstige vochtproblemen kunnen ontstaan. Belangrijkste energiewinst echter door eerst de kieren te dichten, dat is wel DHZ-werk.
Ooit van het aardgas af
In Terheijden wordt hard gewerkt aan een warmtenet in handen van de inwoners. De Terheijdenaars hebben ervaring met samen dure dingen kopen (het zwembad is de trots van elke inwoner hoorde ik meermaals) en daarom denk ik dat het hier ook echt gaat lukken. Het warmtenet gaat het oppervlaktewater van de naastgelegen “de Mark” gebruiken om warmte aan te onttrekken. Met warmtepompen op windenergie wordt er echt duurzame warmte gemaakt. Het interessante van dit soort warmtenetten is dat hoe lager de aanvoertemperatuur van het net, hoe efficiënter het systeem draait. En daar heeft iedereen voordeel van. En dat valt prachtig samen met inwoners die op grote schaal aan de slag gaan met de warmtevraag van hun huis verlagen.
Als de woningen aan de Vlasweel aangesloten worden dan zal er nagedacht moeten worden hoe de warmtenet-warmte die de woning in komt via de voordeur aangesloten kan worden op de bestaande verwarming en de badkamer. Beide systemen krijgen nu warmte aangeboden uit de CV-ketel op zolder dus er zullen ergens pijpen door de woning naar boven moeten. Dat plan kan je dan mooi laten samenvallen met een plan voor alle infrastructuur : water, ethernet voor Wifi op zolder, lucht, warmte … het past allemaal in 1 koof.
Deze meting is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Drimmelen door het Traais Energie Collectief en Lars Boelen van Energie Werkplaats Brabant